fbpx
Skip to content Skip to footer

Jak masaż wpływa na układ krążenia?

Czy kiedykolwiek zastanawialiście się jak masaż wpływa na nasz układ krążenia?

Otóż, aby się tego dowiedzieć warto rozpocząć od zapoznania się z jego budową oraz podstawowymi funkcjami, które spełnia.

Układ krążenia i jego funkcje

Układ krążenia, dzięki swej wszechobecności jest doskonałą siecią naczyń, pozwalającą na transport, a dzięki mechanizmom regulacji również dystrybucję wielu substancji po całym organizmie, odbywającej się za pomocą krwi.

Krew w układzie naczyń krąży dzięki pracy serca. Z prawej komory serca krew pompowana jest do pnia płucnego. W obrębie płuc dochodzi do wymiany gazowej. Natlenowana krew przepływa do lewego przedsionka. Tu kończy się pętla krążenia małego (płucnego). Z lewego przedsionka krew przepompowywana jest do lewej komory, a z niej zostaje wyrzucona do naczyń tętniczych. Tętniczki dzielą się na coraz mniejsze naczynia, które ostatecznie tworzą duże naczynia żylne. Z ich połączeń powstają żyła główna dolna

i górna, uchodzące do prawego przedsionka serca, zamykając pętlę krążenia dużego (obwodowego). Układu krążenia jest wspomagany przez otwarty układ naczyń chłonnych.

Każdy element układu krążenia wykonuje specyficzne zadania, które określają jego 5 podstawowych funkcji:

  • oddechową,
  • odżywczą,
  • regulacyjną,
  • termoregulacyjną,
  • odpornościową.

Funkcja oddechowa

Na poziomie komórkowym, w obrębie naczyń włosowatych krew oddaje 02 (tlen) i przyswaja CO2 (dwutlenek węgla) jako zbędny produkt przemiany materii. Poprzez żyły krew dostarczana jest przez serce do płuc. Tam zostaje odłączony CO2 a hemoglobina wysyca się tlenem. Krew powraca do serca, a następnie drogą naczyń tętniczych zostaje rozprowadzona po organizmie. Na poziomie naczyń włosowatych zostaje uwolniony 02 i przyswojony C02.

Funkcja odżywcza

W obrębie naczyń włosowatych przewodu pokarmowego wchłaniane są wszelkie substancje energetyczne, budulcowe, witaminy i niektóre lekarstwa. Krążąc z krwią są one następnie rozprowadzane po całym organizmie i w obrębie naczyń włosowatych zostają przekazane do wykorzystania na poziomie komórkowym. Zwrotnie przyswajane są produkty przemiany materii, które płynąc z krwią, dostają się do nerek. W nerkach krew ulega filtracji, a zbędne produkty przemiany materii zostają wydalone na zewnątrz z moczem.

Funkcja regulacyjna

Gruczoły wydzielania wewnętrznego oddają do krwi hormony, które są rozprowadzane po organizmie, wywołując reakcje ogólne. Ponadto we krwi znajdują się substancje powstające w wyniku reakcji chemicznych oraz rozpadu komórek. Większość tych substancji ma wpływ na intensywność wszelkich procesów w organizmie na drodze chemicznej. Układ krążenia wyrównuje również ciśnienie osmotyczne oraz pH w tkankach.

Funkcja termoregulacyjna

Ciepło w organizmie człowieka produkowane jest przez wszystkie komórki i narządy. Najważniejszym jego źródłem są pracujące mięśnie. Wytworzone ciepło jest następnie rozprowadzane przez krew do wszystkich komórek. Przepływ krwi sprzyja również wyrównaniu różnicy temperatur pomiędzy narządami i tkankami. Za utrzymanie stałej temperatury ciała odpowiedzialny jest ośrodek termoregulacji w podwzgórzu. W warunkach przegrzania organizmu, podwyższenie temperatury krwi powoduje pobudzenie termodetektorów, przyspieszających utratę ciepła z organizmu.

Funkcja odpornościowa

W krwi stale znajdują się ciała odpornościowe, między innymi monocyty i długożyjące limfocyty typu T i B. W przypadku pojawienia się drobnoustrojów ciała odpornościowe niszczą je drogą fagocytozy, a ich toksyny oraz inne substancje białkowe zostają zneutralizowane za pomocą przeciwciał. Po nieco wnikliwszej analizie zarówno kwestii anatomicznych, jak i  fizjologicznych układu krążenia skupmy już się na trzech głównych drogach wpływu na ten układ, rozpoczynając od drogi mechanicznej, przez odruchową, po hormonalną.

Przepływ krwi a wpływ drogą mechaniczną

Jak łatwo można zauważyć, większość funkcji realizuje się w obszarze naczyń włosowatych. Pozostałe naczynia stanowią jedynie sieć służącą transportowi krwi i substancji w niej zawartych. Sprawne wypełnianie funkcji układu krążenia wiąże się więc ze sprawnym przepływem krwi w obrębie naczyń, zależy z jednej strony od prawidłowej pracy serca jako pompy nadającej ruch krwi, z drugiej – od sprawności i drożności naczyń tętniczych i żylnych. Istnieje ścisła zależność obydwu struktur od siebie.

Skoro krew musi powrócić do serca pod odpowiednim ciśnieniem, konieczne jest zadziałanie mechanizmów umożliwiających ten powrót.

Są to:

– gradient ciśnieniowy,

– ssące działanie serca i klatki piersiowej,

– zastawki żylne,

– pompa mięśniowa.

Gradient ciśnieniowy wytwarza praca serca. Oznacza on różnicę pomiędzy ciśnieniem w małych żyłkach, a prawym przedsionkiem. Słup krwi znajdującej się w żyłach jest pobudzany następną porcją napływającej krwi oraz zasysany na zasadzie ciągłości przepływu.

Ssące działanie serca i klatki piersiowej wywiera wpływ na duże żyły z siłą wynoszącą około 15-20 mm Hg, szczególnie przy wzmożonej czynności oddechowej.

Zastawki żylne są szczególnie dobrze rozwinięte w dorzeczu żyły głównej dolnej. Zapobiegają one cofaniu się krwi w kierunku naczyń włosowatych. Należy jednak zaznaczyć, że nawet przy zaburzeniach w funkcjonowaniu zastawek – powrót krwi do serca może odbywać się sprawnie. Pompa mięśniowa jest najważniejszym mechanizmem warunkującym powrót krwi żylnej do serca. Naczynia głębokie otoczone są mięśniami, które podczas pracy kurczą się i rozkurczają, uciskając na naczynia żylne. Powoduje to wyciśnięcie krwi z naczyń w sąsiedztwie napiętego mięśnia w jedynym możliwym kierunku – dosercowym. Rozkurcz mięśnia powoduje rozprężenie naczyń i mimo małej sprężystości ścian naczyń żylnych – zassanie krwi z obwodu.

Masaż głównie poprzez głaskania, ugniatania i uciski zastępuje pracę mięśni ich działanie ssąco-przepychające na poziomie porównywalnym, a nawet przekraczającym efekt skurczów fizjologicznych. Tak więc masaż wywiera wpływ na układ krążenia na drodze mechanicznej.

Regulacja przepływu krwi a wpływ drogą odruchową …

Część tętnicza układu krążenia podlega procesowi samoregulacji, który zapewnia stały odpływ krwi niezależnie od ciśnienia, jakie w tej części układu krążenia panuje. Mechanizm samoregulacji wynika z faktu, że mięśnie gładkie (podobnie jak poprzecznie prążkowane) są wrażliwe na rozciąganie i automatycznie reagują skurczem. Wzrost ciśnienia krwi powoduje mocniejsze rozciąganie ścian, zwłaszcza małych tętniczek. W reakcji na rozciągnięcie mięśnie gładkie, a zatem i naczynia kurczą się, zmniejszając ilość krwi odpływającej.

W ścianie zatoki szyjnej i w aorcie znajdują się baroreceptory, które ulegają pobudzeniu przy rozciąganiu ściany naczynia przez wyrzuconą z serca porcję krwi. Konsekwencją jest zwolnienie akcji serca i rozszerzenie naczyń krwionośnych. Odwrotne zjawisko zachodzi na skutek pobudzenia chemoreceptorów znajdujących się w kłębkach szyjnych i aortalnych. Do pobudzenia dochodzi na skutek obniżonego poziomu tlenu we krwi i wzrostu poziomu dwutlenku węgla, jak również przy spadku ciśnienia krwi.

Masażem ułatwiamy powrót krwi żylnej do serca. Odbarczamy mechanoreceptory oraz baroreceptory. Przepływ krwi przez serce jest łatwiejszy i zwiększa się wyrzut krwi do aorty. Reakcja spowodowana pobudzeniem baroreceptorów aorty i zatok szyjnych prowadzi do rozszerzenia naczyń i obniżenia ciśnienia. Ze względu jednak na zwiększone zapotrzebowanie na tlen i substancje odżywcze (pod wpływem masażu) następuje pogłębienie oddechów i przyspieszenie pracy serca oraz utrzymanie rozszerzenia naczyń krwionośnych w skórze i mięśniach szkieletowych. W konsekwencji dochodzi do przyspieszenia przepływu krwi. Opisane działanie określa się jako wpływ masażu na układ krążenia na drodze odruchowej.

…i hormonalną

Cały czas w organizmie człowieka krążą wraz z krwią hormony wydzielane ciągle przez gruczoły wydzielania wewnętrznego w celu utrzymania równowagi. W obrębie masowanych tkanek zwiększa się wydzielanie histaminy, która powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych. Efekt ten jest potęgowany przez ciepło dostarczone w trakcie masażu oraz wytworzone podczas pracy mięśni i zwiększonego przepływu krwi (tarciu towarzyszy ciepło).

Masaż jest jednym z czynników powodujących zwiększone wydzielanie tego hormonu przez komórki tuczne. Histamina wraz z krwią dopływa do nadnerczy, stymulując zwiększone wydzielanie adrenaliny i noradrenaliny. Adrenalina powoduje obkurczenie naczyń krwionośnych, z wyjątkiem naczyń w obrębie mięśni szkieletowych i wątroby. Noradrenalina działa zwężająco na naczynia krwionośne również w obrębie mięśni szkieletowych. Przedstawiony powyżej przykładowy mechanizm stanowi podstawę do stwierdzenia, że masaż wywiera również wpływ na układ krążenia na drodze hormonalnej.

Przepływ krwi w obrębie mięśni szkieletowych a układ krążenia

W stanie spoczynku przepływ krwi przez mięśnie jest niewielki i służy podtrzymaniu procesów życiowych. Skurcz mięśni powoduje utrudnienie, a nawet zatrzymanie przepływu krwi w naczyniach uciskanych przez napięte mięśnie. Pracy mięśnia towarzyszy uwolnienie ciepła, które również podtrzymuje zwiększony przepływ naczyniowy, a to z kolei wpływa na zwiększenie przepływu chłonki. Duża powierzchnia wymiany wymusza zwiększone zapotrzebowanie na tlen (nawet 100 krotnie). Przekłada się to na zmiany w krążeniu dużym, dochodząc do przyspieszenia skurczów serca. Po wysiłku ciśnienie tętnicze ulega obniżeniu i po pewnym czasie stabilizuje się na prawidłowym poziomie.

W zaburzeniach napięcia mięśni przepływ krwi ulega znacznemu obniżeniu.

W dłużej utrzymujących się stanach obniżonego napięcia czy zwiotczenia mięśni, dochodzi do likwidacji (rozpuszczenia) lub zwłóknienia naczyń włosowatych. Pozostałe naczynia służą podtrzymaniu procesów życiowych, jednak bez rezerwy wysiłkowej. Dlatego tak ważne jest działanie masażem już od chwili stwierdzenia zaburzenia, w celu utrzymania sieci naczyń włosowatych (poprzez uaktywnienie przepływu) i jej sprawności, a także gotowości do wysiłku.

Z kolei zbytnie napięcie mięśni utrudnia, a nawet uniemożliwia przepływ krwi i może w konsekwencji doprowadzić do przykurczu niedokrwiennego. I znów działanie rozluźniające na mięśnie oraz uaktywnienie przepływu krwi pozwala na powrót do sprawności lub, jeśli nie ma takiej możliwości, przedłuża stan względnie sprawnego działania sieci naczyń.

Podsumowanie – droga a rodzaj reakcji

Wykonując masaż, najczęściej oczekujemy reakcji lokalnych (wpływ lokalny) ze strony naczyń krwionośnych. Wpływ ten dokonuje się na drodze mechanicznej, odruchowej i chemicznej (w tym hormonalnej). Jednak tylko działanie mechaniczne polegające na przepchnięciu krwi w kierunku dosercowym i zassaniu krwi z obwodu można określić jako działanie bezpośrednie. Pozostałe działania na drodze odruchowej i chemicznej są działaniami pośrednimi. Rozgrzanie tkanek powoduje na drodze odruchowej uaktywnienie awaryjnej sieci naczyń włosowatych. Zwiększa się przepływ krwi, która wypłukuje produkty przemiany materii i złogi pozapalne, a jednocześnie dostarcza substancji odżywczych i tlen. Sprzyja to regeneracji tkanek.

Uwalniane podczas masażu substancje histaminopodobne zwiększają przejście płynów do przestrzeni pozanaczyniowej, co przy mechanicznym przepchnięciu krwi w kierunku dosercowym usprawnia proces wchłaniania do naczyń żylnych i limfatycznych. Następuje szybsza wymiana płynów tkankowych. Jeżeli masaż trwa minimum 10 minut i obejmuje przynajmniej 1/10 część ciała, to  wywrzemy nie tylko wpływ lokalny, ale również ogólny na organizm pacjenta. Wpływ ten będzie się dokonywał również na drodze mechanicznej, odruchowej i chemicznej (w tym hormonalnej). Wszystkie drogi wpływu będą w tym przypadku działaniem pośrednim. Wykonując masaż należy pamiętać, że to właśnie przez wpływ ogólny uruchamiamy mechanizmy reakcji naczyniowych regulujących przepływ krwi.

Bibliografia:

Adam Zborowski 1. „Masaż klasyczny”

Leave a comment

subskrybuj i śledź promocje

Subskrybuj i śledź promocje